نویسنده: ستاره کیومرثی
در آیورودا برای توضیح پنج عنصر اصلی در جسم و جان انسان از دسته‌بندی‌های مشخصی با نام «دوشا» استفاده می‌شود: واتا، پیتا، و کافا.
دوشای سوم کافاست، عناصر آب و خاک درونش غالبند. سرد، مرطوب، سنگین، چرب، متراکم و چسبنده است. این دوشا مسئول رشد و نمو و حفظ رطوبت بدن است؛ عنصر آب موجود در آن اعضای مختلف بدن را مرطوب نگه می‌دارد و مایع بین سلولی را تأمین می‌کند. عنصر خاک موجود در آن به بدن ساختار و قوام می‌دهد، استخوان‌ها و مفاصل را می‌سازد و ساختاری مستحکم ایجاد می‌کند.
در برخی از افراد دوشای کافا بصورت ژنتیکی غلبه دارد و دوشای غالب در پراکروتی یا طبع ژنتیکی‌شان محسوب می‌شود. در برخی دیگر، کافا بخاطر سبک زندگی اشتباه و عادات غذایی نادرست از تعادل خارج می‌شود. بطور کلی در آیورودا وقتی در مورد از تعادل خارج شدن یک دوشا صحبت می‌کنیم به این معنی است که آن دوشا (و در نتیجه عناصر غالب و کیفیات غالب در آن دوشا) در جسم و جان فرد زیاد شده است. زیاد بودن دوشای کافا در یک فرد به این معنی است که عناصر آب و خاک (و درنتیجه کیفیت سردی و رطوبت) در جسم و جان وی غلبه دارند و این دوشا نسبت به دو دوشای دیگر (واتا و پیتا) بیشتر پتانسیل خارج شدن از تعادل را دارد.
ویژگی‌های ظاهری افراد کافایی
ـ افراد کافایی چهارشانه‌اند و استخوان‌بندی درشت و بزرگی دارند. توپر و گوشتی هستند؛ غالباً وزن‌شان بالاست و همواره در تلاش‌اند برای کاهش وزن. از سنگینی و ورم بیش از حد در بدنشان ناراضی هستند و شکایت غالبشان این است که با خوردن آب هم چاق می‌شوند.
ـ پوست بدنشان سرد، چرب، مرطوب و ضخیم است.
ـ صورت‌شان گرد، سفید و رنگ پریده است با لپ‌های برجسته و گوشتی. بخاطر وجود چربی زیاد زیر پوست صورت‌شان، چین و چروک کمی در صورت‌شان دارند.
ـ موهایشان پرپشت و چرب است با تارهای کلفت.
ـ چشمان‌شان درشت است با مژه‌هایی بلند. غالباً پلک‌هایشان (بخصوص پلک پایین) ورم می‌کند و اشک چشمان‌شان زیاد است.
ـ بینی‌شان بزرگ است و کمی نوک گرد. مستعد آبریزش بینی، خلط پشت گلو، عطسه، آلرژی‌های فصلی، سرماخوردگی‌های مکرر و ضعف در حس بویایی هستند.
ـ زبان‌شان از لحاظ اندازه بسیار بزرگ است همچون یک قاشق. همچنین زبان رنگ پریده است، پر از بار سفید.
ـ ناخن‌هایشان گرد، صاف، محکم و کلفت است.
ـ صدایشان بم، آهنگین، آهسته، شل، یکنواخت و ملایم است.
ـ خواب‌شان زیاد و عمیق است. صبح‌ها سخت از خواب بیدار می‌شوند و در طول روز خواب‌آلوده‌اند.
ـ دست و پایشان اصولاً سرد است و دمای بدنشان پایین. از محیط‌های سرد فراری‌اند و عاشق گرما و آفتاب گرم تابستانی.
ـ زیاد بودن بیش از حد عناصر آب و خاک، گوارش‌شان را سرد و کند می‌کند. رطوبت بیش از حد، لوله‌ی گوارش‌شان را پر از بلغم می‌کند؛ به همین دلیل اکثراً احساس پری و سیری می‌کنند. به راحتی می‌توانند یک وعده‌ی غذایی را حذف کنند و ساعت‌ها بدون خوردن چیزی دوام بیاورند.
ویژگی‌های روحی افراد کافایی
ـ افراد کافایی پر هستند از احساس آرامش، صلح و عشق. صبورند و فراخ‌دل. آب در دلشان تکان نمی‌خورد و نگرانی درونشان راه ندارد.
ـ اینرسی و کندی درونشان رسوخ کرده است؛ به کندی راه می‌روند و با آرامش کارهایشان را انجام می‌دهند.
ـ در صورت عدم تعادل مستعد افسردگی، بی‌حالی، تنبلی و سکون می‌شوند. به اطرافیان‌شان وابستگی بیش از حد دارند. اعتماد بنفس‌شان پایین است و احساس کندی در ذهن می‌کنند.
عدم تعادل‌های شایع در افراد کافایی
ـ سنگینی و پری معده
ـ بی‌اشتهایی طولانی مدت
ـ اضافه وزن
ـ خلط پشت گلو، آبریزش بینی، آلرژی و مشکلات تنفسی
ـ کندی متابولیسم
ـ دیابت
ـ بیماری‌های کلیوی
ـ ورم
ـ خواب‌آلودگی و تنبلی
ـ کندی ذهن و فراموشی
راهکار‌های کلیدی برای به تعادل بازگرداندن دوشای کافا
کیفیت غالب در دوشای کافا سردی و رطوبت است. اگر دوشای کافا بصورت ژنتیکی در پراکروتی فردی غالب باشد، یا اینکه به علت تغذیه و سبک زندگی اشتباه دچار عدم تعادل و ازدیاد کافا شده باشد، می‌بایست کیفیات سردی و تری را در رژیم غذایی و سبک زندگی خود کاهش دهد و خود را در معرض گرمی و خشکی قرار دهد.
رژیم غذایی
اگر کافا دوشای غالب شماست یا دچار عدم تعادل (یا ازدیاد) کافا هستید مصرف غذاهایی که سردی و رطوبت بیش از حدی در لوله‌ی گوارش‌تان ایجاد می‌کنند را کاهش دهید و آداب مصرف‌شان را بیاموزید. کدام غذاها بیش از حد سرد و مرطوب محسوب می‌شوند؟
ـ در مصرف غذاهای شیرین احتیاط کنید. اکثر غذاهای شیرین (بجز عسل، سیب، گلابی و لبو) بسیار مرطوب و بلغمی هستند. در مصرف خرما، انجیر، موز، خربزه، انگور و طالبی زیاده‌روی نکنید. شکر را بطور کامل از رژیم غذایی خود حذف کنید و از شیرین کننده‌های طبیعی سبک مانند عسل، شیره‌ی سیب، شیره‌ی توت و شیره‌ی افرا (Syrup Maple ) استفاده کنید.
ـ در خوردن میوه‌های آبدار و شیرین مانند انگور، انجیر، خرما و موز زیاده‌روی نکنید.
ـ آرد سفید بسیار سنگین، سخت هضم و چاق کننده است. مصرف محصولات آرد سفید (مانند نان بربری، نان تافتون، نان لواش، ماکارونی، لازانیا، پاستا، بیسکوئیت، شیرینی‌ها و کیک‌ها) را به حداقل برسانید و در عوض از محصولاتی که با آرد سبوس‌دار، آرد چند غله یا آرد بدون گلوتن درست شده‌اند استفاده کنید.
ـ برنج را بصورت آبکش به همراه ادویه‌های متعادل (مانند زردچوبه، زعفران، زیره، دارچین و تخم‌گشنیز) طبخ کنید. همچنین برنج خود را به حالت سبزی‌پلو (حاوی سبزیجات تازه خرد شده شبیه اسفناج، جعفری، ریحان، تره یا گشنیز) بپزید و مصرف کنید.
ـ لبنیات گاو (شیر، پنیر، ماست، خامه، سرشیر، کره و …) بسیار چرب، سنگین و بلغمی هستند. لبنیات گاو را از رژیم غذایی خود حذف کنید و در عوض از لبنیات سبک‌تر مانند لبنیات بز، شتر یا لبنیات وگان مانند شیر بادام و شیر نارگیل استفاده کنید.
ـ از خوردن شیرینی‌ها، کیک‌ها، بستنی و دسرهای حاوی آرد سفید، شکر و لبنیات جداً پرهیز کنید.
ـ در مصرف گوشت گاو، گوشت گوساله، گوشت خوک، غذاهای سرخ‌کردنی، روغن‌های کارخانه‌ای، فست‌فودها، غذاهای فرآوری شده، کنسروها، غذاهای نیمه آماده، شکلات، پفک، برنج در حجم زیاد (بیش از ۵-۶ قاشق در یک وعده)، قارچ،مواد غذایی خیلی ترش (مثل لواشک، آلوچه، ترشی و …) و آجیل‌های سنگین مثل بادام زمینی و بادام هندی زیاده‌روی نکنید.
ـ در مزه‌های شیرین (مثل شکر)، ترش (مثل لواشک) و شور (مثل پفک) زیاده‌روی نکنید.
ـ سعی کنید در مصرف پروتئین‌های حیوانی زیاده‌روی نکنید و کم گوشت‌خوار باشید. در یک وعده بیشتر از نصف کف دست پروتئین حیوانی مصرف نکنید.
ـ مصرف کافئین بصورت کوتاه مدت اینرسی، کندی و رخوت را در افراد کافایی کاهش می‌دهد اما در بلند مدت بشدت منجر به کندی بیش از پیش متابولیسم‌شان می‌شود. کافئین را از زندگی خود حذف کنید، دمنوش‌های گیاهی را جایگزین آن کرده و زندگی بدون کافئین را تجربه نمایید.
ـ از دو ساعت بعد از هر وعده‌ی غذایی هر یک ساعت یکبار یک لیوان چای هاضمه بنوشید. همچنین با وعده‌های ناهار و شام خود یک لیوان دوغ هاضمه بنوشید.
ـ سبزیجات پر فیبر (همچون جعفری، ریحان، شاهی، مرزه، هویج، اسفناج، لبو و …) را جزء جدایی ناپذیر رژیم غذایی خود قرار دهید. کیفیت خشکی این سبزیجات همچون اسفنجی متخلخل عمل نموده و رطوبت بیش از حد لوله‌ی گوارش شما را به خود جذب می‌نماید. به همراه ناهار و شام خود حتماً سالاد هاضمه یا سبزی خوردن تازه ( مثل جعفری، ریحان، شاهی، مرزه، اسفناج و …) بخورید.
ـ در پخت و پز از ادویه‌های هاضم و گرم (همچون زعفران، زردچوبه، رازیانه، زیره، سیاهدانه، گلپر، زنجبیل تازه، دارچین، آویشن و رزماری) فراوان استفاده کنید. این ادویه‌ها آتش گوارشی شما را روشن می‌کنند و بر سرعت متابولیسم‌تان می‌افزایند.
ـ مزه‌های تند (مثل ادویه‌جات تند)، تلخ (مثل ماءالشعیر) و گس (مثل به) را بیشتر در رژیم غذایی خود بگنجانید.
ـ شام را همیشه سبک بخورید. از خوردن نان، برنج، پنیر و ماست در وعده‌ی شام پرهیز کنید. بهترین شام برای شما سبزیجات بخارپز شده یا سالاد هاضمه است.
هر یک یا دو هفته یکبار یک رژیم پاکسازی سبک بگیرید.
سبک زندگی
خود را در معرض سرما و رطوبت قرار ندهید. در روزهای سرد زمستانی خوب سر، پیشانی، گردن و گوش‌هایتان را بپوشانید.
با اینکه گاهی پر می‌شوید از اینرسی و سکون بدن شما عاشق ورزش و حرکت است. ورزش را جزئی جدایی‌ناپذیر از برنامه‌ی روزمره‌تان قرار دهید. روز خود را با ۶ تا ۱۲ دور حرکت یوگای سلام بر خورشید و آسانای سیم‌هاسانا (Simhasana) شروع کنید (ویدئوهای آموزشی این دو حرکت را می‌توانید با جستجو در اینترنت پیدا کنید). روزی حداقل ۲۰-۳۰ دقیقه بدوید یا ورزشی توأم با حرکت و تعریق زیاد انجام دهید.
کمتر بخوابید و تلاش کنید پیش از طلوع آفتاب روز خود را آغاز کنید. از خوابیدن در طول روز جدا پرهیز کنید.
بدن خود را با روغن‌های گرم مانند روغن سیاهدانه، زنجبیل یا خردل ماساژ دهید.
خود را وادار به حرکت کنید؛ از سکون بیش از حد (در ابعاد مختلف زندگی) دوری کنید. سفر کردن و خارج شدن از روتین یکنواخت زندگی برای افراد کافایی بسیار مفید است.
و از همه مهمتر، مراقبه را فراموش نکنید.
چه آساناهایی برای به تعادل رسوندن دوشای کافا مناسبه؟
فرض کنین دوشای کافا در شما بصورت ژنتیکی زیاده… و یا اینکه دچار عدم تعادل یا ازدیاد دوشای کافا در جسم و جان‌تون شدین. چه اتفاقی می‌افته؟ پر می‌شین از عناصر آب و خاک… و در نتیجه پر می‌شین از کیفیات سردی، رطوبت، سنگینی، چربی و چسبندگی… به یه گوله برف فکر کنین… یا به یه تیکه گِلِ چسبناک فکر کنین. .. یا به یه خرس پاندای تپلِ خوابالو فکر کنین که پٌر از اینرسی، کندی و سکونه.
حالا فرض کنین می‌خواین برین سراغ یوگا؛ توی مطلب آیورویوگا براتون گفتم، هر آسانا مثل یه غذا می‌مونه و کیفیات گرمی، سردی، خشکی و تری رو توی بدن ما بالا و پایین می‌کنه. با توجه به این موضوع، بنظرتون باید برین سراغ روتین‌های یوگای خیلی ملایم که سکون و ایستایی رو توی جسم و جان تون تشدید کنن؛ و یا اینکه برین سراغ آساناهایی که کمی سنگین تر محسوب می شن و در نتیجه گرما و تحرک زیادی توی جسم و جان‌تون تولید می‌کنن؟
درست حدس زدین… جسم و جان یه فرد کافایی پٌر از سردی، سنگینی و سکونه… پس آساناهایی حالش رو خوش می کنن که پُرن از آتش، تحرک و گرما.
حالا به نظرتون کدوم آساناها حال افراد کافایی رو خوش می‌کنن؟
- عنصر آتش توی افراد کافایی کمه… لوله ی گوارش شون پر از سرما و رطوبته؛ و در عوض صفرا و اسید و آنزیم های گوارشی توش کمیابه. خونه ی اصلی عنصر آتش کجاست؟ دور ناف و ناحیه ی شکمی … همون حفره ای که روده ی کوچک، کبد، طحال، پانکریاس و … رو توی خودش جا داده.
حالا اگه ماهیچه های دور این حفره رو هی ورز بدیم چی می شه (به وقتی دراز نشست می رین، یا ورزش های چربی سوزِ ناحیه شکمی انجام می دین، فکر کنین)؟ کبد و روده کوچیک و پانکریاس و معده مون هم ورز داده می شن؛ چلونده می شن و یه عالمه صفرا و اسید و آنزیم های گوارشی ترشح می شن… و در نتیجه آتش گوارشی (آگنی) رو شعله ور می کنن.
با همین مکانیسم، آساناهایی که منجر به انقباض و چلونده شدن ماهیچه های اطراف حفره ی شکمی می شن، افزاینده ی عنصر آتش محسوب می شن؛ متابولیسم افراد کافایی رو راه می اندازن و بدن شون رو گرم می کنن.
کدوم آساناها این حالت رو توی بدن تون شبیه سازی می کنن؟
مارجاریاسانا (حرکت کشش گربه)، Marjariasana
ـ سوریا ناماسکار (سلام برخورشید)، Surya Namaskar
– بارادواجاسانا (پیچ ساده)، Bharadvajasana
- آردها ماتسی اندر آسانا (۱) (پیچ ماهی نیمه)، Ardha Matsyendrasana I
- مریچی آسانا (۱)، (۲)، و (۳) (حرکت مرغ ماهیخوار)، Marichyasana I, II, & III
- دیگه چی؟
- روی فرق سرمون یک سری نقاط مارما (انرژی) قرار دارن که با غده ی هیپوفیزمون مرتبطن (موردنی (Murdhni)، براهماراندرا (Brahmarandhra)، و شیواراندرا (Shivarandhra)). غده ی هیپوفیز یه جورایی فرمانده ی کل قوای متابولیسم بدن محسوب می شه… چرا؟ چون میزان ترشح هورمون های غده ی تیروئید رو تنظیم می کنه… غده ی تیروئید چکار می کنه؟ میزان ترشح عنصر آتش (یا صفرا، اسید، آنزیم های گوارشی و …) رو کنترل می کنه.
- تحریک این سه نقطه، به وسیله ی فشار یا افزایش گردش خون در ناحیه ی فرقِ سر، منجر به تحریک غده ی هیپوفیز و در نتیجه تولید عنصر آتش و افزایش متابولیسم می شه. کدوم آساناها منجر به تحریک این سه نقطه می شن؟
- شیرشاسانا (حرکت ایستادن روی سر)، Sirsasana
- دوی پادا ویپاریتا دانداسانا، Dwi Pada Viparita Dandasana
- پینچا مایورآسانا (حرکت پر طاووس)، Pincha Mayurasana
- دیگه چی؟
- عنصر آب توی افرادِ کافایی فراوونه… همیشه بدنشون، بخصوص بالا تنه شون پر از خلطه… معمولا خلط پشت گلو دارن و مرتب دچار آلرژی و آبریزش بینی می شن. حرکاتی که منجر به هدایت خلط های بالا تنه به سمت سوراخ بینی بینی و تخلیه شون می شن، کاهنده ی کافا محسوب می شن. کدوم آساناها این حالت رو توی بدن تون شبیه سازی می کنن؟
- آدوموکا شوان آسانا (سگ سر پایین)، Adho Mukha Svanasana
- اوردوا پراساریتا اکا پاداسانا (حرکت ۱۸۰ ایستاده)، Urdhva Prasarita Ekapadasana
- پینکا مایور آسانا (حرکت طاووس)، Pinca Mayur Asana
- آردا پینچا مایور آسانا (حرکت نیمه دلفین)، Ardha Pincha Mayurasana
- پارشواتان آسانا (حرکت هرم)، Parsvottanasana
ـ دیگه کدوم آساناها کاهنده ی کافا محسوب می شن؟
- ویرابادراسانا دو (حرکت جنگجو ۲)، Virabhadrasana II
- ویرابادراسانا سه (حرکت جنگجو ۳)، Virabhadrasana III
- پارشواکون آسانا (حرکت مثلث نود درجه)، Parsvakonasana
- دیگه چی؟
- تنفسِ آگاهانه…
- کاپالابهاتی (تنفس درخشان جمجمه)، Kapala Bhati
- بهاستریکا (تنفس آهنگری)، Bhastrika
- سوریا بدا (تنفس خورشید)، Surya Bheda
– در زمان تنفس، بازدم رو نسبت به دم، آگاهانه، طولانی تر و عمیق تر انجام بدین. یادتون باشه دمِ طولانی با انبساطِ ماهیچه های حفره ی شکمی و در نتیجه خنک شدن بدن تون؛ و بازدم طولانی با انقباضِ ماهیچه های حفره ی شکمی و در نتیجه گرم شدن بدن تون همراهه.
- دیگه چی؟
- دکمه ی اینرسی و سکون رو توی خودتون خاموش کنین؛ دکمه ی همت و تلاش رو روشن کنین و توی روتین روزانه تون۲۰ تا ۳۰ دقیقه یوگا بگنجونین.
پر باشین از سلامتی
در نوشتن این مطلب از منابع زیر استفاده شده:
“Yoga for your Type, An Ayurvedic Approach to your Asana Practice” by David Frawley, & Sandra Summerfield Kozak M.S.
“Ayurvedic Yoga Therapy” by Mukunda Stiles
مطالب مرتبط:
لطفاً در زمان بازنشر مطلب که با امید به سلامتی همگان و با مهر تألیف شده است، به نام نویسنده آن «ستاره کیومرثی» اشاره‌کنید.
