نویسنده: ستاره کیومرثی
توی پست‌های قبلی (آیوریوگا و یوگا و دوشای واتا) کمی در مورد مبحث آیوریوگا با هم گپ زدیم، با آیورودا بیشتر آشنا شدیم و رابطه‌ی دوشای واتا و آساناها رو بررسی کردیم. چطوره امروز بریم سراغ دوشای پیتا و یکم بیشتر باهاش معاشرت کنیم؟
توی پست‌های قبلی گفتیم در آیورودا برای توضیح پنج عنصر اصلی در جسم و جان انسان از دسته‌بندی‌های مشخصی با نام «دوشا» استفاده می‌شه: واتا، پیتا، و کافا.
دوشای دوم پیتاست، عناصر آتش و آب درونش غالبن. گرم، تند، تیز، نافذ، روان، و چربه. پیتا مسئول متابولیسم در بدنه و در پروسه‌ی هضم و جذب غذا توسط سلول‌ها نقشی کلیدی ایفا می‌کنه. اسید معده، صفرا، آنزیم‌های گوارشی، خون و ماهیچه نماینده‌های پیتا در بدن ما هستن.
در برخی از افراد دوشای پیتا بصورت ژنتیکی غلبه داره و دوشای غالب در پراکروتی یا طبع ژنتیکی‌شون محسوب می‌شه. در برخی دیگر، پیتا بخاطر سبک زندگی اشتباه و عادات غذایی نادرست از تعادل خارج می‌شه. بطور کلی در آیورودا وقتی در مورد از تعادل خارج شدن یک دوشا صحبت می‌کنیم به این معنیه که اون دوشا (و در نتیجه عناصر غالب و کیفیات غالب در اون دوشا) در جسم و جان فرد زیاد شده. زیاد بودن دوشای پیتا در یک فرد به این معنیه که عناصر آتش و آب (و درنتیجه کیفیت گرمی) در جسم و جانش غلبه دارن و این دوشا نسبت به دو دوشای دیگر (واتا و کافا) بیشتر پتانسیل خارج شدن از تعادل رو داره.
ویژگی‌های ظاهری افراد پیتایی
ـ افراد پیتایی اندام و استخوان‌بندی متوسطی دارن. وزن‌شان متوسطه؛ نه خیلی چاق هستن و نه خیلی لاغر. استعداد چاقی دارن اما با کمی رژیم و ورزش می‌تونن لاغر بشن و وزن خود رو ثابت نگاه دارن.
ـ قدشون متوسطه،نه خیلی بلند و نه خیلی کوتاه.
ـ پوست بدن‌شون چرب، نرم، حساس و سرخه. بسیار مستعد کهیر، اگزما و مشکلات پوستی هستن.
ـ صورت‌شون متوسطه با گونه‌های زرد یا گلگون. پوست صورت‌شون مستعد آکنه است.
ـ موهاشون کم‌پشته و صاف با تارهای نازک.
ـ چشمان‌شون متوسطه، با نگاهی نافذ، تیز و براق. قسمت سفیدی چشم‌شون زرد یا قرمزه وچشمان‌شون مستعد درد، اسیدی بودن اشک و حساسیت به نوره.
ـ بینی‌شون متوسطه و کمی نوک تیز. مستعد زخم در بینی و خون دماغ شدن هستن.
ـ زبان‌شان از لحاظ اندازه متوسطه با کناره‌های قرمز، نوک تیز و بار زرد.
ـ ناخن‌هاشون صورتی، نرم براق و منعطفه.
ـ دست و پاشون اصولا گرمه و اغلب از تعرق بیش از حد شکایت می‌کنن. عرق‌شون بویی تند و تیز داره.
ـ از گرما فراری هستن؛ آب و هوای سرد را ترجیح می‌دهند و از وقت گذرانی در محیط‌های خنک لذت می‌برن.
ـ زیاد بودن بیش از حد عناصر آتش و آب لوله‌ی گوارش‌شون را قوی می‌کنه. در صورت ازدیاد عنصر آتش، سرعت متابولیسم‌شون زیاد می‌شه و غالبا احساس گرسنگی و تشنگی زیادی رو تجربه می‌کنن.
ـ خواب‌شون متوسطه. به خواب رفتن براشون کمی سخته اما وقتی می‌خوابند احساس رضایت می‌کنن.
ویژگی‌های روحی افراد پیتایی
ـ افراد پیتایی باهوشن با ذهنی تند و تیز. قدرت یادگیری خوبی دارن با تمرکزی بالا.
ـ پر انرژی و پر تحرکن با اعتماد بنفسی بالا. منطق نقش مهمی در زندگی و تصمیم‌گیری‌هاشون ایفا می‌کنه. با سرعت و قاطعیت تصمیم می‌گیرن و با سرعت تصمیمات‌شون را اجرایی می‌کنن.
ـ شجاع و نترسن، عاشق رقابتن و قابلیت ریسک‌پذیری بالایی دارن. از دیده شدن و ستاره‌ی جمع بودن لذت می‌برن و میل به رهبری درونشون بیداد می‌کن.
ـ نافذ، صریح و قاطع صحبت می‌کنن. زبان‌شان گاه همچون تیغ می‌شه؛ تند و تیز، پرقضاوت و طعنه‌آمیز.
عدم تعادل‌های شایع در افراد پیتایی
ـ ترش کردن، ریفلاکس و سوزش معده
ـ تلخی دهان
ـ اسهال و شلی مدفوع
ـ سردرد
ـ داغی و تعریق دست و پا
ـ احساس گرما و سوزش در بدن
ـ تعرق بیش از حد و عرق بدبو
ـ مشکلات پوستی، کهیر، آکنه، اگزما
ـ عصبانیت، بی‌حوصلگی، تحریک‌پذیری
ـ کم‌صبری، کمال‌گرایی بیش از حد، نیاز زیاد به دیده شدن و مرکز توجه بودن
ـ حسادت، خودخواهی، جاه‌طلبی، انتقاد بیش از حد از خود و دیگران
راهکار‌های کلیدی برای به تعادل بازگرداندن دوشای پیتا
رژیم غذایی
کیفیت غالب در دوشای پیتا گرمیه. اگر دوشای پیتا بصورت ژنتیکی در پراکروتی فردی غالب باشه، یا اینکه به علت تغذیه و سبک زندگی اشتباه دچار عدم تعادل و ازدیاد پیتا شده باشه، باید کیفیات گرمی رو در رژیم غذایی و سبک زندگی خودش کاهش بده و خودش رو در معرض سردی قرار بده.
اگر پیتا دوشای غالب شماست یا دچار عدم تعادل (یا ازدیاد) پیتا هستین مصرف غذاهایی که گرمای بیش از حدی در لوله‌ی گوارش‌تون ایجاد می‌کنن رو کاهش بدین و آداب مصرف‌شون رو بیاموزین. کدوم غذاها بیش از حد گرم محسوب می‌شون؟
ـ غذاهای تند مزه. مصرف غذاهای تند (مانند فلفل سیاه، فلفل قرمز، ماسالا، کاری، کاین (Cayenne)، چیلی، خردل، زنجبیل، سیر خام، پیاز خام، پیازچه، تره خام، ترخون خام، تربچه، شلغم و ….) رو به حداقل برسونین.
ـ بادمجان رو از رژیم غذایی خودتون حذف کنین.
ـ مصرف غذاها و میوه‌های بسیار ترش رو کاهش بدین. بجای سرکه و آبغوره بیشتر از لیموترش استفاده کنین.
ـ به طور کلی از مزه‌های بیش از حد تند (مثل فلفل قرمز)، ترش (مثل لواشک) و شور(مثل پفک) دوری کنین.
ـ در مصرف آجیل‌ها، بخصوص گردو، بادام زمینی و بادام هندی زیاده‌روی نکنین.
ـ مصرف مواد غذایی تخمیر شده (مانند پنیر، ماست، کشک، کامبوجا، ترشی‌ها و …) را به حداقل برسونین.
ـ کم گوشت‌خوار بشین و از خوردن گوشت گاو، گوساله، خوک، گوشت‌های نمک‌سود، سوسیس و کالباس پرهیز کنین.
ـ مواد محرک و انرژی‌زا مانند کافئین، نوشابه‌های انرژی‌زا، سیگار، ماریجوانا، الکل و مواد مخدر بسیار گرم و خشک هستن و مصرف‌شان شما رو دچار عدم تعادل عمیق پیتا می کنه. این مواد، بخصوص کافئین رو از زندگی خودتون حذف کنین و زندگی بدون کافئین رو تجربه کنین.
ـ سبزیجات خنکی مثل کدو، کرفس، گشنیز، مارچوبه، بامیه، گل کلم، بروکلی و جوانه‌ی ماش رو بصورت پخته و ادویه‌زده شده (با ادویه‌های ملایم مانند رازیانه، رزماری، هل، زرچوبه و تخم گشنیز) در رژیم غذایی خودتون بگنجونین.
ـ از جادوی سیب پخته برای به تعادل بازگرداندن پیتا غافل نشین و در طول روز اون رو در وعده‌های صبحانه و میان‌وعده بگنجونین.
ـ مزه‌های شیرین (مثل توت و کشمش)، تلخ (مثل ماءالشعیر) و گس (مثل به) رو در رژیم غذایی خودتون بیشتر بگنجونین.
راهکار‌های کلیدی برای به تعادل بازگرداندن دوشای پیتا
سبک زندگی مناسب دوشای پیتا:
خودتون رو در معرض گرما قرار ندهین. از آفتاب دوری کنین، به خورشید، آتش یا هر منبع نور مصنوعی طولانی مدت خیره نشین و در روزهای گرم و آفتابی حتما از کلاه و عینک آفتابی استفاده کنین.
بدن‌تون رو هیدراته نگه دارین؛ در روزهای گرم هر یک ساعت یکبار یک لیوان آب ولرم با چند قطره لیموترش و یک سرانگشت نمک بنوشین.
به هیچ وجه خودتون رو بیش از حد گرسنه نگه ندارین. افراد پیتایی به راحتی افت قند پیدا می‌کنن. همیشه کمی تنقلات سالم مانند آجیل شیرین همراه داشته باشین و در صورت گرسنگی بیش از حد اون رو میل کنین.
از ورزش سنگین و شدید بخصوص در هوای گرم پرهیز کنین. ورزش‌هایی مانند شنا، اسکی و پیاده‌روی زیر نور ماه برای افراد پیتایی مناسبه.
دوش آب ولرم بگیرین و بدن خود رو با روغن‌های خنک مانند روغن نارگیل یا روغن زیتون ماساژ بدین.
در طبیعت سرسبز وقت بگذرونین. نگاه کردن و لمس کردن گیاهان سرسبز نقشی مؤثر در به تعادل بازگردوندن پیتا ایفا می‌کنن.
آگاهانه از محیط‌های پر رقابت دوری کنین. انتقاد بیش از حد رو دور بندازین و به خود و اطرافیان‌تون آسون بگیرین. در عوض فیلم‌های کمدی ببینین و خودتون رو به خنده‌های از ته دل مهمان کنین.
و از همه مهمتر، مراقبه را فراموش نکنین.
چه آساناهایی برای به تعادل رسوندن دوشای پیتا مناسبه؟
فرض کنین دوشای پیتا در شما بصورت ژنتیکی زیاده… و یا اینکه دچار عدم تعادل یا ازدیاد دوشای پیتا در جسم و جان‌تون شدین. چه اتفاقی می‌افته؟ پر می‌شین از عناصر آتش و آب… و در نتیجه پر می‌شین از کیفیات گرمی، تندی و تیزی… به یه چشمه ی آب گرم با آب جوشان فکر کنین… یا به یه آتشفشان در حال فوران فکر کنین… به یه چاقوی تیز برنده فکر کنین.
حالا فرض کنین می‌خواین برین سراغ یوگا؛ در مطلب آیورویوگا براتون گفتم، هر آسانا مثل یه غذا می‌مونه و کیفیات گرمی، سردی، خشکی و تری رو توی بدن ما بالا و پایین می‌کنه. با توجه به این موضوع، بنظرتون باید برین سراغ روتین‌های یوگای خیلی سنگین که گرما و تحرک زیادی توی جسم و جان‌تون تولید می‌کنن؛ و یا اینکه برین سراغ آساناهایی که بدن تون رو خنک می کنن و میزان عنصر آتش رو در جسم و جان تون تلطیف می کنن؟
درست حدس زدین… جسم و جان یه فرد پیتایی مثل یه انبارِ پر از توپ و تانک و فشفشه است… پس آساناهایی حالش رو خوش می کنن که پُرن از لطافت، نرمی، و خنکی.
حالا به نظرتون کدوم آساناها حال افراد پیتایی رو خوش می‌کنن و کدوم ها ناخوش؟
ـ دوشای پیتا مسئول متابولیسم ماست؛ خونه ی اصلیش کجاست؟ دور ناف و ناحیه ی شکمی مون… همون حفره ای که روده ی کوچک، کبد، طحال، پانکریاس و … رو توی خودش جا داده.
حالا اگه ماهیچه های دور این حفره رو هی ورز بدیم چی می شه (به وقتی دراز نشست می رین، یا ورزش های چربی سوزِ ناحیه شکمی انجام می دین، فکر کنین)؟ کبد و روده کوچیک و پانکریاس و معده مون هم ورز داده می شن؛ چلونده می شن و یه عالمه صفرا و اسید و آنزیم های گوارشی ترشح می شن… و در نتیجه آتش گوارشی (آگنی) رو شعله ور می کنن.
با همین مکانیسم، آساناهایی که منجر به انقباض و چلونده شدن ماهیچه های اطراف حفره ی شکمی می شن، افزاینده ی عنصر آتش و دوشای پیتا محسوب می شن… مثل سلام بر خورشید، حرکات پیچ، یا تنفس کاپالابهاتی. پس اگر دوشای پیتا در شما غلبه داره و یا دچار عدم تعادل پیتا هستین در انجام این نوع آساناها زیاده روی نکنین.
حالا به حرکاتی فکر کنین که منجر به انبساط ماهیچه های دور حفره ی شکمی می شن… وقتی این ماهیچه ها منبسط می شن، فضای خالیِ بین ارگان های حفره ی شکمی بیشتر می شه. در نتیجه، جریان هوا بین این ارگان ها افزایش پیدا می کنه و دمای ناحیه ی شکمی کاهش پیدا می کنه.
برای اینکه این موضوع براتون بیشتر ملموس بشه، به تنفس شکمی فکر کنین؛ به وقتی که با یک دم طولانی شکم تون رو مثل بادکنک پر از هوای خنک و تازه می کنین، و یه نسیم خنک به ارگان های داخل حفره ی شکمی تون هدیه می دین. کدوم آساناها این حالت رو توی بدن تون شبیه سازی می کنن؟
- بوجانگاسانا (حرکت کبری)، Bhujangasana
- دانوراسانا (حرکت کمان)، Dhanurasana
- ماتسیاسانا (حرکت ماهی)، Matsyasana
- سالابهاسانا (حرکت ملخ)، Salabhasana
- کاپوتاسانا (حرکت کبوتر)، Kapotasana
- اوستراسانا (حرکت شتر)، Ustrasana
- ستو باندهاسانا (حرکت پل)، Setu Bandhasana
- سوپتا ویراسانا (وضعیت قهرمان خوابیده به پشت)، Supta Virasana
دیگه چه آساناهایی کاهنده‌ی پیتا محسوب می شن؟
- چاندرا ناماسکارا (سلام بر ماه)، Chandra Namaskar
- آدرها چاندراسانا (نیمه ماه)، Ardha Chandrasana
- بادها کوناسانا (وضعیت پینه دوز)، Baddha Konasana
- سیداسانا (وضعیت استاد)، Siddhasana
- اوپا ویشتا کون آسانا (وضعیت سر به زمین در حالت نشسته)، Upavistha Konasana
- شاواسانا (حالت کالبدی)، Savasana
- دیگه چی؟
- تنفسِ آگاهانه…
- تنفس شیتالی (تنفس خنک کننده)، Sitali
- چاندرا بدا (تنفس ماه)، Chandra Bheda
- تنفس براماری (صدای زنبور)، Bhramari pranayama
– در زمان تنفس، دم رو نسبت به بازدم، آگاهانه، طولانی تر و عمیق تر انجام بدین. یادتون باشه دمِ طولانی با انبساطِ ماهیچه های حفره ی شکمی و در نتیجه خنک شدن بدن تون؛ و بازدم طولانی با انقباضِ ماهیچه های حفره ی شکمی و در نتیجه گرم شدن بدن تون همراهه.
دیگه چی؟
- دکمه‌ی رقابت جویی و کمال گرایی رو توی خودتون خاموش کنین؛ قرار نیست با انجام سخت ترین و پیچیده ترین آسانا کسی به شما کاپ قهرمانی بده… سعی کنین در زمانِ یوگا پر باشین از پذیرش، خلوص، افتادگی، وانهادگی و تسلیم.
در نوشتن این مطلب از منابع زیر استفاده شده:
- “Yoga for your Type, An Ayurvedic Approach to your Asana Practice” by David Frawley, & Sandra Summerfield Kozak M.S.
- “Ayurvedic Yoga Therapy” by Mukunda Stiles
پر باشین از سلامتی
لطفاً در زمان بازنشر مطلب که با امید به سلامتی همگان و با مهر تألیف شده است، به نام نویسنده آن «ستاره کیومرثی» اشاره کنید.
