واتا، دوشای اول

نوبسنده: ستاره کیومرثی

در آیورودا برای توضیح پنج عنصر اصلی در جسم و جان انسان از دسته‌بندی‌های مشخصی با نام «دوشا» استفاده می‌شود: واتا، پیتا، و کافا.

دوشای اول واتاست، عناصر خلاء و هوا درونش غالبند. سرد، خشک، سبک، نافذ، خشن و متحرک است. متحرک بودن مهم‌ترین ویژگی این دوشا محسوب می‌شود. تمام عملیات حیاتی بدن با یک سری حرکات برداری همراه هستند. برای مثال به حرکت رو به پایین در پروسه‌ی دفع ادرار، دفع مدفوع، و دفع خون پریود فکر کنید؛ یا به حرکت رفت و برگشتی خون در رگ‌ها، ورود و خروج هوا به شش‌ها، تپیدن قلب، پروسه‌ی پلک زدن، حرکت مفاصل و ماهیچه‌ها و حرکت موجود در ذهن. دوشای واتا، که ریشه‌اش در سانسکریت به معنای حامل، ناقل یا رسانه‌است، در بدن همچون یک وسیله‌ی نقلیه عمل می‌کند که مسئولیت عملکردهای حرکتی را برعهده دارد.

در برخی از افراد دوشای واتا بصورت ژنتیکی غلبه دارد و دوشای غالب در پراکروتی یا طبع ژنتیکی‌شان محسوب می‌شود. در برخی دیگر، واتا بخاطر سبک زندگی اشتباه و عادات غذایی نادرست از تعادل خارج می‌شود. بطور کلی در آیورودا وقتی در مورد از تعادل خارج شدن یک دوشا صحبت می‌کنیم به این معنی است که آن دوشا (و در نتیجه عناصر غالب و کیفیات غالب در آن دوشا) در جسم و جان فرد زیاد شده است. زیاد بودن دوشای واتا در یک فرد به این معنی است که عناصر خلاء و هوا (و درنتیجه کیفیات سردی و خشکی) در جسم و جان وی غلبه دارند و این دوشا نسبت به دو دوشای دیگر (پیتا و کافا) بیشتر پتانسیل خارج شدن از تعادل را دارد.

ویژگی‌های ظاهری افراد واتایی

***افراد واتایی سبک و لاغرند. بخاطر غلبه‌ی عناصر خلاء و هوا درونشان، بدن‌شان جرم کمی دارد و در نتیجه وزن‌شان به سختی بالا می‌رود.
***قدشان یا بسیار بلند است یا بسیار کوتاه.
***پوست بدن‌شان سرد، خشک، زبر و ترک خورده است.
***صورت‌شان لاغر است با گونه‌های فرورفته، پوست خشک و چروک‌های ریز و درشت.
***موهایشان خشک و وز است با وجود پتانسیل موخوره.
*** چشمان‌شان کوچک است، قسمت سفیدی چشم‌شان کدر است، سریع پلک می‌زنند و چشمان‌شان غالبا خشک است.

***بینی‌شان استخوانی‌است با انحراف در تیغه‌ی بینی و مخاطی خشک.
*** زبان‌شان لاغر، کوچک، خشک، لرزان است پر از ترک‌هایی کم عمق و عمیق.
*** ناخن‌هایشان خشک، شکننده، خشن و کدر است پر از خطوط عمودی.
*** دست و پایشان غالبا سرد است و سرما به راحتی درون بدن‌شان نفوذ می‌کند.
*** از آب و هوای سرد و خشک فراری‌ هستند و از بودن در محیط‌های گرم و مرطوب لذت می‌برند.
*** زیاد بودن بیش از حد عناصر خلاء و هوا لوله‌ی گوارش‌شان را بیش از حد سرد و ضعیف می‌کند؛ احساس گرسنگی‌شان متغیر است. سریع گرسنه می‌شوند و زود هم احساس سیری می‌کنند. بیشتر اوقات بخاطر سبکی بیش از حد بدن‌شان فقط بطور روانی احساس گرسنگی می‌کنند و به خوردن هله هوله یا میان‌وعده‌های متعدد عادت دارند.

ویژگی‌های روحی افراد واتایی

***افراد واتایی همواره در حال حرکت هستند؛ از یکجا ماندن بیزارند. عاشق سفر کردن و دیدن جاهای جدید هستند.
*** پر از هیجان و تنوع‌طلب هستند. از کارهای تکراری متنفرند. دوست دارند چندین فعالیت متعدد را در آن واحد انجام دهند.
***بسیار خلاقند؛ ذهن‌شان قابلیت پرش دارد. بسیار خیال‌پردازند. در نویسندگی و خلص آثار هنری استعداد دارند.
***پرحرف هستند؛ سریع، منقطع و لرزان صحبت می‌کنند. تن صدایشان زیر است و مرتب از این شاخه به شاخه‌ای دیگر می‌پرند.
*** مطالب را سریع به خاطر می‌سپارند اما به همان سرعت هم از یاد می‌برند.

عدم تعادل‌های شایع در افراد واتایی

*** نفخ و آروغ، وجود باد زیاد در لوله‌ی گوارش
*** درد و اسپاسم در ناحیه‌ی شکم
***یبوست و خشکی مدفوع
***سردی دست و پا
***لرزش در اعضای بدن
***خشکی پوست، چشم، مو و مفاصل
*** لاغری بیش از حد
***بی‌خوابی، کم خوابی و خواب سبک
***اضطراب، بیقراری، پرکاری ذهن و دلشوره
***وجود افکار منفی، ترس، احساس خالی بودن، احساس تنهایی، عدم تمرکز و عجول بودن

راهکار‌های کلیدی برای به تعادل بازگرداندن دوشای واتا

کیفیات غالب در دوشای واتا سردی و خشکی‌است. اگر دوشای واتا بصورت ژنتیکی در پراکروتی فردی غالب باشد، یا اینکه به علت تغذیه و سبک زندگی اشتباه دچار عدم تعادل و ازدیاد واتا شده باشد، می‌بایست کیفیات سردی و خشکی را در رژیم غذایی و سبک زندگی خود کاهش دهد و خود را در معرض گرما و رطوبت قرار دهد.

رژیم غذایی و پرهیز

اگر واتا دوشای غالب شماست یا دچار عدم تعادل (یا ازدیاد) واتا هستید مصرف غذاهای سرد و خشک را کاهش دهید و آداب مصرف‌شان را بیاموزید. کدام غذاها سرد و خشک هستند؟

***اکثر حبوبات. سعی کنید در مصرف حبوبات اصولا زیاده‌روی نکنید. سراغ غذاهایی که بر پایه‌ی حبوبات درست می‌شوند (مانند عدسی، عدس پلو، آش پر از نخود و لوبیا، فلافل، حموس و …) نروید. در صورت مصرف، بیش از هر ۷-۱۰ روز یکبار حبوبات مصرف نکنید. به طور کلی هضم حبوبات ریز (مثل ماش و دال عدس) از حبوبات درشت آسان‌تر است. حبوبات را حتما از شب قبل خیس کنید، چند بار آب آن را عوض کنید و با روغن مناسب و ادویه‌های متعادل بپزید. در یک وعده‌ی غذایی حبوبات نباید بیش از ٪۲۰-۱۰ از بشقاب شما باشند (برای مثال به ماش پلوی کم ماش فکر کنید). به همراه آن وعده‌ی غذایی بک لیوان دوغ هاضمه بنوشید.

***سبزیجات سرد و خشک (مثل کاهو، کلم، گل کلم، بروکلی، کلم بروکسل، آندیو، کیل (Kale )، کرفس و گشنیز).
خوردن این سبزیجات بصورت خام در سالاد منجر به عدم تعادل شدید واتا می‌شود. این سبزیجات را به صورت پخته (با روغن‌های مناسب مانند روغن حیوانی، روغن آفتاب‌گردان، روغن نارگیل، روغن زیتون و روغن کانولا) و ادویه‌ زده شده (با ادویه‌های متعادل) مصرف کنید. به ازای هر سه واحد ادویه‌ی گرم (رازیانه، زردچوبه، هل، دارچین، زیره سبز، ریحان، آویشن، رزماری، سیاه‌دانه، گلپر، زعفران و …) یک واحد ادویه‌ی خنک (تخم‌گشنیز، گل‌سرخ، سماق، گردلیموعمانی و نعنا)، استفاده کنید.

***بجای سالادهای رایج که پر از سبزیجات سرد و خشک و خام هستند از سالاد هاضمه استفاده کنید.

پرهیزهای بیشتری برای تعادل واتا نیاز است…

*** سیب زمینی بسیار سرد و خشک است. بهتر است مصرف غذاها و تنقلاتی که بر پایه‌ی سیب زمینی درست می‌شوند (مانند استانبولی پلو، چیپس و پنیر، پوره‌ی سیب‌زمینی، کوکو سیب‌زمینی* سیب‌زمینی تنوری و …) را در رژیم غذایی خود به حداقل برسانید. در صورت مصرف آن را به همراه روغن مناسب (مانند روغن زیتون، روغن نارگیل، روغن آفتاب‌گردان یا روغن کانولا) و ادویه‌های گرم (مانند رازیانه، آویشن، زیره، سیاه‌دانه یا زردچوبه) مصرف کنید.

*** سیب، به و گلابی را خام مصرف نکنید. مصرف این سه میوه بصورت خام منجر افزایش بیش از حد کیفیت خشکی در لوله‌ی گوارش (و در نتیجه عدن تعادل واتا) می‌شود. آنها را به همراه ادویه‌های متعادل (هل، دارچین، زعفران یا وانیل) و کمی شیره بپزید و بخورید.

*** از مزه‌های تلخ (مثل ماءالشعیر)، گس (مثل به) و تند (مثل فلفل قرمز) دوری کنید.

***مصرف کافئین (قهوه، نسکافه، چای سیاه، چای سبز و کاکائو) منجر به خشکی شدید در لوله‌ی گوارش و عدم تعادل شدید واتا می‌شود. آن را بطور کامل از رژیم غذایی خود حذف کنید و با تجربه‌ی زندگی بدون کافئین، واتا را به تعادل بازگردانید.

رژیم غذایی و آنچه خوردنش توصیه می‌شود

***سعی کنید حتما یک وعده غذایی سوپی در رژیم غذایی خود بگنجانید. لوله‌ی گوارش شما برای بازگشتن به تعادل احتیاج به گرما و رطوبت دارد. از دو ساعت بعد از هر وعده‌ی غذایی هر یک ساعت یکبار یک لیوان چای هاضمه بنوشید. همچنین با وعده‌های ناهار و شام خود یک لیوان دوغ هاضمه بنوشید. دوغ هاضمه یکی از بهترین و مؤثرترین ترکیبات برای به تعادل بازگرداندن واتاست.

***در پخت و پز از ادویه‌های متعادل مانند رازیانه، زیره‌ی سبز، دارچین، هل، زعفران، جوزهندی، رزماری و آویشن زیاد استفاده کنید. ادویه‌ها بدن‌تان را گرم و آتش گوارشی‌تان را شعله‌ور می‌کنند.

***مزه‌های شیرین (مثل خرما)، ترش (مثل پرتقال) و شور (مثل خیارشور) را در رژیم غذایی خود بگنجانید.

سبک زندگی

***کلیدی‌ترین راهکار برای در تعادل نگاه‌داشتن واتا داشتن روتین است. به زندگی خود نظم دهید، برای ساعات غذا خوردن، کار کردن، ورزش کردن، خواب و بیداری خود روتینی مشخص تعیین کنید و به آن پایبند باشید.

***بخاطر داشته باشید بی‌خوابی، دیر‌خوابی و بهم خوردن روتین خواب و بیداری یکی از مهمتری علل از تعادل خارج شدن واتاست. پس خواب خود را تنظیم کنید و دیرتر از ۱۰ شب به رختخواب نروید.

***خود را در معرض سرما و باد قرار ندهید. جسم و جان شما عاشق رطوبت و گرماست. ماساژ با روغن مناسب (روغن کنجد یا روغم بادام شیرین)،‌ دوش آب گرم و بخور آب گرم را در برنامه‌ی روزانه‌تان بگنجانید. همچنین شب قبل از خواب کف پای خود را با روغن مناسب طبع‌تان ماساژ دهید.

***از انجام ورزش‌های سنگین (بخصوص ورزش‌هایی که با حرکت زیاد و حرکات دفعتی همراه هستند مانند پرش، اسب سواری، دویدن، دوچرخه‌سواری طولانی مدت و کوهنوردی در ارتفاع زیاد) پرهیز کنید. ورزش‌های ملایم و سبک مانند پیاده‌روی، یوگا، تای چی، چی‌گانگ، و هایک‌های کوتاه برای شما مناسب‌تر هستند.

***از سفر کردن بیش از حد پرهیز کنید. سفر با حرکت زیاد همراه است؛ پس ذاتاً واتا را از تعادل خارج می‌کند. سکون، قرار، روتین و ریشه کردن و ته‌نشین شدن در یک مکان واتا را به تعادل بازمی‌گرداند. پس از سفرهای پشت سرهم و غیرضروری پرهیز کنید و میان سفرهای خود فاصله بیاندازید.

***به خود آسان بگیرید، چند کار را در آن واحد انجام ندهید. در مسیرهای مختلف زندگی‌تان بجای حرکات تند، دفعتی و شتاب‌زده، آهسته و پیوسته حرکت کنید و هر از چند گاهی توقف کنید و نفسی تازه کنید.

***و از همه مهمتر، مراقبه را فراموش نکنید.

لطفاً در زمان بازنشر مطلب که با امید به سلامتی همگان و با مهر تألیف شده است به نام نویسنده آن «ستاره کیومرثی» اشاره‌کنید.