نویسنده: ستاره کیومرثی
توی پست قبلی آیوریوگا کمی در مورد مبحث آیوریوگا با هم گپ زدیم و با آیورودا بیشتر آشنا شدیم. چطوره امروز بریم سراغ دوشای واتا و یکم بیشتر باهاش معاشرت کنیم؟
توی پست قبلی گفتیم در آیورودا برای توضیح پنج عنصر اصلی در جسم و جان انسان از دسته‌بندی‌های مشخصی با نام «دوشا» استفاده می‌شه: واتا، پیتا، و کافا.
دوشای اول واتاست، عناصر خلاء و هوا درونش غالبن. سرد، خشک، سبک، نافذ، خشن و متحرکه. متحرک بودن مهمترین ویژگی این دوشا محسوب می‌شه. تمام عملیات حیاتی بدن با یک سری حرکات برداری همراه هستن. مثلاً به حرکت رو به پایین در پروسه‌ی دفع ادرار، دفع مدفوع، و دفع خون پریود فکر کنین؛ یا به حرکت رفت و برگشتی خون در رگ‌ها، ورود و خروج هوا به شش‌ها، تپیدن قلب، پروسه‌ی پلک زدن، حرکت مفاصل و ماهیچه‌ها و حرکت موجود در ذهن. دوشای واتا، که ریشه‌اش در سانسکریت به معنای حامل، ناقل یا رسانه‌اس، در بدن همچون یک وسیله‌ی نقلیه عمل می‌کنه که مسئولیت عملکردهای حرکتی رو برعهده داره.
در بعضی از افراد دوشای واتا بصورت ژنتیکی غلبه داره و دوشای غالب در پراکروتی یا طبع ژنتیکی‌شون محسوب می‌شه. در بعضی از افراد دیگه، واتا بخاطر سبک زندگی اشتباه و عادات غذایی نادرست از تعادل خارج می‌شه. بطور کلی در آیورودا وقتی در مورد از تعادل خارج شدن یک دوشا صحبت می‌کنیم به این معنیه که اون دوشا (و در نتیجه عناصر غالب و کیفیات غالب در اون دوشا) در جسم و جان فرد زیاد شده. زیاد بودن دوشای واتا در یک فرد به این معنیه که عناصر خلاء و هوا (و درنتیجه کیفیات سردی و خشکی) در جسم و جانش غلبه دارن و این دوشا نسبت به دو دوشای دیگر (پیتا و کافا) بیشتر پتانسیل خارج شدن از تعادل رو داره.
ویژگی‌های ظاهری افراد واتایی
ـ افراد واتایی سبک و لاغرن. بخاطر غلبه‌ی عناصر خلاء و هوا درونشون، بدن‌شون جرم کمی داره و در نتیجه وزن‌شون به سختی بالا می‌ره.
ـ قدشون یا خیلی بلنده یا خیلی کوتاه.
ـ پوست بدن‌شون سرد، خشک، زبر و ترک خورده‌اس.
ـ صورت‌شون لاغره با گونه‌های فرورفته، پوست خشک و چروک‌های ریز و درشت.
ـ موهاشون خشک و وزه با وجود پتانسیل موخوره.
ـ چشمان‌شون کوچیکه، قسمت سفیدی چشم‌شون کدره، سریع پلک می‌زنن و چشمان‌شون غالبا خشکه.
ـ بینی‌شون استخوانیه با انحراف در تیغه‌ی بینی و مخاطی خشک.
ـ زبان‌شون لاغر، کوچک، خشک، لرزانه پر از ترک‌هایی کم عمق و عمیق.
ـ ناخن‌هاشون خشک، شکننده، خشن و کدره پر از خطوط عمودی.
ـ دست و پایشون غالبا سرده و سرما به راحتی درون بدن‌شون نفوذ می‌کنه.
ـ از آب و هوای سرد و خشک فراری هستن و از بودن در محیط‌های گرم و مرطوب لذت می‌برن.
ـ زیاد بودن بیش از حد عناصر خلاء و هوا لوله‌ی گوارش‌شون رو بیش از حد سرد و ضعیف می‌کنه؛ احساس گرسنگی‌شون متغیره. سریع گرسنه می‌شون و زود هم احساس سیری می‌کنن. بیشتر اوقات بخاطر سبکی بیش از حد بدن‌شون فقط بطور روانی احساس گرسنگی می‌کنن و به خوردن هله هوله یا میان‌وعده‌های متعدد عادت دارن.
ویژگی‌های روحی افراد واتایی
ـ افراد واتایی همواره در حال حرکت هستن؛ از یکجا ماندن بیزارن. عاشق سفر کردن و دیدن جاهای جدید هستن.
ـ پر از هیجان و تنوع‌طلب هستن. از کارهای تکراری متنفرن. دوست دارن چندین فعالیت متعدد رو در آن واحد انجام بدن.
ـ بسیار خلاقن؛ ذهن‌شون قابلیت پرش داره. بسیار خیال‌پردازن. در نویسندگی و خلق آثار هنری استعداد دارن.
ـ پرحرف هستن؛ سریع، منقطع و لرزان صحبت می‌کنن. تن صداشون زیره و مرتب از این شاخه به شاخه‌ای دیگر می‌پرن.
ـ مطالب رو سریع به خاطر می‌سپارن، اما به همون سرعت هم از یاد می‌برن.
عدم تعادل‌های شایع در افراد واتایی
ـ نفخ و آروغ، وجود باد زیاد در لوله‌ی گوارش
ـ درد و اسپاسم در ناحیه‌ی شکم
ـ یبوست و خشکی مدفوع
ـ سردی دست و پا
ـ لرزش در اعضای بدن
ـ خشکی پوست، چشم، مو و مفاصل
ـ لاغری بیش از حد
ـ بیخوابی، کم خوابی و خواب سبک
ـ اضطراب، بیقراری، پرکاری ذهن و دلشوره
ـ وجود افکار منفی، ترس، احساس خالی بودن، احساس تنهایی، عدم تمرکز و عجول بودن
توی پست بعدی براتون در مورد راهکارهای به تعادل برگردوندن واتا می‌نویسم.
تعادل در دوشای واتا
کیفیات غالب در دوشای واتا سردی و خشکی هستن. اگر دوشای واتا بصورت ژنتیکی در پراکروتی فردی غالب باشه، یا اینکه به علت تغذیه و سبک زندگی اشتباه دچار عدم تعادل و ازدیاد واتا شده باشه، باید کیفیات سردی و خشکی رو در رژیم غذایی و سبک زندگی خودش کاهش بده و خودش رو در معرض گرما و رطوبت قرار بده.
رژیم غذایی
اگر واتا دوشای غالب شماست یا دچار عدم تعادل (یا ازدیاد) واتا هستین مصرف غذاهای سرد و خشک رو کاهش بدین و آداب مصرف‌شون رو یاد بگیرین. کدام غذاها سرد و خشک هستن؟
ـ اکثر حبوبات. سعی کنین در مصرف حبوبات اصولاً زیاده‌روی نکنین. سراغ غذاهایی که بر پایه‌ی حبوبات درست می‌شن (مثل عدسی، عدس پلو، آش پر از نخود و لوبیا، فلافل، حموس و …) نرین. در صورت مصرف، بیش از هر ۷-۱۰ روز یکبار حبوبات مصرف نکنین. به طور کلی هضم حبوبات ریز (مثل ماش و دال عدس) از حبوبات درشت براتون آسان‌تره. حبوبات رو حتماً از شب قبل خیس کنین، چند بار آبش رو عوض کنین و با روغن مناسب و ادویه‌های متعادل بپزینش. در یک وعده‌ی غذایی حبوبات نباید بیش از ٪۲۰-۱۰ از بشقاب شما باشه (مثلاً به ماش پلوی کم ماش فکر کنین). به همراه اون وعده‌ی غذایی حتماً یک لیوان دوغ هاضمه بنوشید.
ـ سبزیجات سرد و خشک (مثل کاهو، کلم، گل کلم، بروکلی، کلم بروکسل، آندیو، کیل (Kale )، کرفس و گشنیز).
خوردن این سبزیجات بصورت خام در سالاد منجر به عدم تعادل شدید واتا می‌شه. این سبزیجات رو به صورت پخته (با روغن‌های مناسب مثل روغن حیوانی، روغن آفتاب‌گردان، روغن نارگیل، روغن زیتون و روغن کانولا) و ادویه زده شده (با ادویه‌های متعادل) مصرف کنین. به ازای هر سه واحد ادویه‌ی گرم (رازیانه، زردچوبه، هل، دارچین، زیره سبز، ریحان، آویشن، رزماری، سیاه‌دانه، گلپر، زعفران و …) یک واحد ادویه‌ی خنک (تخم‌گشنیز، گل‌سرخ، سماق، گرد لیمو عمانی و نعنا)، استفاده کنین.
بجای سالادهای رایج که پر از سبزیجات سرد و خشک و خام هستن از سالاد هاضمه استفاده کنین.
ـ سیب زمینی بسیار سرد و خشکه. بهتره مصرف غذاها و تنقلاتی که بر پایه‌ی سیب زمینی درست می‌شن (مثل استانبولی پلو، چیپس و پنیر، پوره‌ی سیب‌زمینی، کوکو سیب‌زمینی، سیب‌زمینی تنوری و …) رو در رژیم غذایی خودتون به حداقل برسونین. در صورت مصرف اون رو به همراه روغن مناسب (مثل روغن زیتون، روغن نارگیل، روغن آفتاب‌گردان یا روغن کانولا) و ادویه‌های گرم (مثل رازیانه، آویشن، زیره، سیاه‌دانه یا زردچوبه) مصرف کنین.
ـ سیب، به و گلابی رو خام مصرف نکنین. مصرف این سه میوه بصورت خام منجر به افزایش بیش از حد کیفیت خشکی در لوله‌ی گوارش (و در نتیجه عدم تعادل واتا) می‌شه. اون‌ها رو به همراه ادویه‌های متعادل (هل، دارچین، زعفران یا وانیل) و کمی شیره بپزین و بخورین.
ـ از مزه‌های تلخ (مثل ماءالشعیر)، گس (مثل به) و تند (مثل فلفل قرمز) دوری کنین.
ـ مصرف کافئین (قهوه، نسکافه، چای سیاه، چای سبز و کاکائو) منجر به خشکی شدید در لوله‌ی گوارش و عدم تعادل شدید واتا می‌شه. اون رو بطور کامل از رژیم غذایی خودتون حذف کنین و با تجربه‌ی زندگی بدون کافئین، واتا را به تعادل بازگردانین (آداب زندگی بدون کافئین)(کافئین آری یا نه؟).
ـ سعی کنین حتماً یک وعده غذایی سوپی در رژیم غذایی خودتون بگنجانین. لوله‌ی گوارش شما برای بازگشتن به تعادل احتیاج به گرما و رطوبت داره. از دو ساعت بعد از هر وعده‌ی غذایی هر یک ساعت یکبار یک لیوان چای هاضمه بنوشین. همچنین با وعده‌های ناهار و شام خودتون یک لیوان دوغ هاضمه بنوشین. دوغ هاضمه یکی از بهترین و مؤثرترین ترکیبات برای به تعادل بازگردوندن واتاست.
در پخت و پز از ادویه‌های متعادل مثل رازیانه، زیره‌ی سبز، دارچین، هل، زعفران، جوزهندی، رزماری و آویشن زیاد استفاده کنین. ادویه‌ها بدن‌تون رو گرم و آتش گوارشی‌تون رو شعله‌ور می‌کنن.
ـ مزه‌های شیرین (مثل خرما)، ترش (مثل پرتقال) و شور (مثل خیارشور) رو در رژیم غذایی خودتون بگنجانین.
سبک زندگی
توی سبک زندگی چه تغییراتی ایجاد کنیم؟
کلیدی‌ترین راهکار برای در تعادل نگاه‌داشتن واتا داشتن روتینه. به زندگی خودتون نظم بدین، برای ساعات غذا خوردن، کار کردن، ورزش کردن، خواب و بیداری خودتون روتینی مشخص تعیین کنین و به اون پایبند باشین.
یادتون باشه بیخوابی، دیر‌خوابی و بهم خوردن روتین خواب و بیداری یکی از مهمترین دلیل‌های از تعادل خارج شدن واتاست. پس خواب خودتون رو تنظیم کنین و دیرتر از ۱۰ شب به رختخواب نرین.
خودتون رو در معرض سرما و باد قرار ندین. جسم و جان شما عاشق رطوبت و گرماست.
ماساژ با روغن مناسب (روغن کنجد یا روغن بادام شیرین)، دوش آب گرم و بخور آب گرم رو در برنامه‌ی روزانه‌تون بگنجونین. همچنین شب قبل از خواب کف پاتون رو با روغن مناسب طبع‌تون ماساژ بدین. (ماساژ آیورودیک)
از انجام ورزش‌های سنگین (بخصوص ورزش‌هایی که با حرکت زیاد و حرکات دفعتی همراه هستن مثل پرش، اسب سواری، دویدن، دوچرخه‌سواری طولانی مدت و کوهنوردی در ارتفاع زیاد) پرهیز کنین. ورزش‌های ملایم و سبک مانند پیاده‌روی، یوگا، تای چی، چی‌گانگ و هایک‌های کوتاه برای شما مناسب‌تر هستن.
از سفر کردن بیش از حد پرهیز کنین. سفر با حرکت زیاد همراهه؛ پس ذاتاً واتا رو از تعادل خارج می‌کنه. سکون، قرار، روتین و ریشه کردن و ته‌نشین شدن در یک مکان واتا رو به تعادل بازمی‌گردونه. پس از سفرهای پشت سرهم و غیرضروری پرهیز کنین و میان سفرهای خودتون فاصله بندازین.
به خودتون آسون بگیرین، چند کار رو در آن واحد انجام ندین. در مسیرهای مختلف زندگی‌تون بجای حرکات تند، دفعتی و شتاب‌زده، آهسته و پیوسته حرکت کنین و هر از چند گاهی توقف کنین و نفسی تازه کنین.
و از همه مهمتر، مراقبه را فراموش نکنید.
یوگا و دوشای واتا
فرض کنین دوشای واتا در شما بصورت ژنتیکی زیاده… و یا اینکه دچار عدم تعادل یا ازدیاد دوشای واتا در جسم و جان‌تون شدین. چه اتفاقی می‌افته؟ پر می‌شین از عناصر خلاء و هوا… و در نتیجه پر می‌شین از کیفیات سردی، خشکی، سبکی وتحرک… به یه بادکنکی فکر کنین که پر از هواست و همش در حال حرکت و ورجه وورجه است… قرار نداره… سبکه و تو خالی… جرم نداره… عناصر آب و خاک توش کمن.
حالا فرض کنین می‌خواین برین سراغ یوگا؛ توی پست آیورویوگا براتون گفتم، هر آسانا مثل یه غذا می‌مونه و کیفیات گرمی، سردی، خشکی و تری رو توی بدن ما بالا و پایین می‌کنه. با توجه به این موضوع، بنظرتون باید برین سراغ روتین‌های یوگای سنگین که گرما و تحرک زیادی توی جسم و جان‌تون تولید می‌کنن؛ و یا اینکه برین سراغ آساناهای ملایم، که جسم و جان‌تون رو پر قرار و ثبات می‌کنن؟
یی نیاز به قرار و آرامش داره، باید از حرکت بیش از حد دوری کنه و در عوض، ایستایی و ریشه دواندن رو تمرین کنه… باید بره سراغ روتین‌های آهسته، پیوسته، همراه با تمرکز فراوان روی تنفس و مدیتیشن.
کدوم آساناها حال افراد واتایی رو خوش می‌کنن؟
ـ آساناهایی که بصورت ملایم آتش گوارشی (آگنی) رو روشن می‌کنن (چرا؟ چون افراد واتایی بطور کلی گوارشِ ضعیف و متابولیسم کندی دارن)، مثل چی؟
ـ مارجاریاسانا (حرکت کشش گربه)، Marjariasana
ـ سوریا ناماسکار (سلام برخورشید)، Surya Namaskar
– بارادواجاسانا (پیچ ساده)، Bharadvajasana
– مریچی آسانا (۱) و (۳) (پیچ کمر)، Marichyasana I & III
– آردها ماتسی اندر آسانا (۱) (پیچ ماهی نیمه)، Ardha Matsyendrasana I
ـ آساناهایی که منجر به جاری شدن مایعاتِ بدن به سمت بالا تنه و افزایش گردش خون در ناحیه‌ی سر می‌شن (چرا؟ چون افراد واتایی عموما ناحیه‌ی بالا تنه و سرشون پر شده از عناصر هوا و خلاء؛ برای همینه که همیشه پر هستن از پرکاری ذهن، اضطراب، بیقراری، عدم تمرکز، بیخوابی و … )، مثل چی؟
ـ بالاسانا (وضعیت کودک)، Balasana
ـ پاداهاستاسانا (سر به زانوی ایستاده)، Padahastasana
ـ اوتاناسانا (کشش پشت در حالت ایستاده)، Uttanasana
ـ آدو موکا شوان آسانا (سگ سرپایین)، Adho Mukha Svanasana
ـ سر بر روی زانو Janu Sirasana
ـ ویپاریتاکارانی (وضعیت معکوس)، Karani Vipareeta
ـ ساروانگاسانا (ایستادن رو شانه)، Sarvangasana
ـ هالاسانا (گاوآهن)، Halasana
ـ ستوباندا ساروانگ آسانا (پل)، Setubandha Sarvangasana
ـ اوردوا پراساریتا پاداسانا (کشش پا به سمت بالا)، Urdhva Prasarita Padasasana
ـ یوگا مودراسانا (سجده لوتوس)، Yoga Mudrasana
ـ کورماسانا (وضعیت لاک پشت)، Kurmasana
ـ آساناهایی که ایستایی و ریشه دواندن رو در جسم و جان ما تقویت می‌کنن؛ انگار بدن یه نهال نوپاست که قراره توی یه خاک حاصل‌خیز کاشته بشه (چرا؟ یه فرد واتایی مثل یه بذر می‌مونه که در آغوش باد همش در حال حرکته؛ برای رشد و نمو نیاز به ریشه دواندن درون خاک داره)، مثل چی؟
ـ پادماسانا (وضعیت لوتوس)، Padmasana
ـ بادها کوناسانا (وضعیت پروانه)، Baddha Konasana
ـ سیداسانا (وضعیت استاد)، Siddhasana
ـ واجراسانا (الماس)، Vajrasana
ـ ویراسانا (قهرمان نشسته)، Virasana
ـ دانداسانا (نشستن صحیح)، Dandasana
– شاواسانا (حالت کالبدی)، Savasana
ـ مالاسانا (چمباتمه)، Malasana
ـ تاداسانا (وضعیت کوه)، Tadasana
ـ وریکش‌آسانا (درخت)، Vrksasana
ـ اوتکاتاسانا (حالت صندلی)، Utkatasana
پر باشین از سلامتی.
در نوشتن این مطلب از منابع زیر استفاده شده:
“Yoga for your Type, An Ayurvedic Approach to your Asana Practice” by David Frawley, & Sandra Summerfield Kozak M.S.
“Ayurvedic Yoga Therapy” by Mukunda Stiles
لطفاً در زمان بازنشر مطلب که با امید به سلامتی همگان و با مهر تألیف شده است، به نام نویسنده آن «ستاره کیومرثی» اشاره‌کنید.
