آیوریوگا (۲)

نویسنده: ستاره کیومرثی

آیورودا یعنی چی…؟

توی پست قبلی کمی در مورد مبحث آیوریوگا با هم گپ زدیم. قبل از اینکه بریم سراغ جزئیات این مبحث، قرار شد با هم کمی شیرجه بزنیم توی اقیانوس آیورودا، با مفاهیم پایه‌ی این علم، مثل دوشاها (واتا، پیتا و کافا)، پراکریتی، ویکریتی و … کمی آشنا بشیم، و در قدم بعدی بریم سراغ رابطه‌ی دوشاها و آساناها.

آیورودا یا طب سنتی هندی قدمتی ۵۰۰۰ ساله داره. کلمه‌ی آیورودا از دو بخش آیور، به معنای زندگی، و ودا، به معنای علم تشکیل شده. پس آیورودا یعنی علم زندگی،‌ هنر سالم زیستن، هنر برقراری تعادل پایدار در جسم و جان.

هر چیزی که توی طبیعت وجود داره (اعم از انسان‌ها، حیوانات، گیاهان، غذاها، اشیاء و …) ترکیبه منحصر بفرد از پنج عناصر اصلی: خلاء، هوا، آتش، آب و خاک است.

عناصر

عنصر اول خلاء نام داره، با نام سانسکریت آکاش (Akash)؛ سرد، خشک، خالی و سبکه. مثل یه اقیانوس خالی می‌مونه که همه چیز رو در برگرفته. مثلاً، توی طبیعت به خلاء موجود در هوا فکر کنین. توی بد‌ن‌تون به خلاء موجود در لوله‌ی گوارش در زمان گرسنگی، یا به خلاء موجود در دهان، بینی و شش‌ها فکر کنین.

عنصر دوم هوا یا باده، با نام سانسکریت وایو ( Vayu). سرد، خشک، سبک، محرک و خشنه. محرک بودن مهمترین ویژگیشه. نه تنها محرکه، هر چیزی که در اطرافش باشه رو به حرکت وا می‌داره. مثلاً، به بادِ در حال وزش فکر کنین. تو بدن‌تون به گاز درون معده و روده‌ها و هوای ورودی و خروجی از شش‌ها فکر کنین.

عنصر سوم آتشه، با نام سانسکریت آگنی (Agni). گرم، خشک، تند، تیز و نافذه. مثلاً در طبیعت به خورشید، آفتاب یا شعله‌ی آتش فکر کنین. توی بدن‌تون به صفرا، اسید معده و آنزیم‌های گوارشی فکر کنین.

عنصر چهارم آبه، با نام سانسکریت آپ (Apas). سرد، مرطوب، چرب، لزج، نرم و چسبنده‌است. مثلاً در طبیعت به باران، چشمه و دریا فکر کنین. در بدن‌تون به بزاق دهان، مخاط لوله‌ی گوارش، ادرار، پلاسمای خون و تمام مایعات درون بدن فکر کنین.

عنصر پنجم خاکه، با نام سانسکریت پروتوی (Pruthvi). سرد، خشک، متراکم، ایستا و سنگینه. به همه چیز تراکم و استحکام می‌ده. مثلاً در طبیعت به ماسه، شن، سنگ، کوه و زمین فکر کنین. بدن‌تون به مواد معدنی سازنده‌ی استخوان‌ها، بافت‌های متراکم غضروف‌ها، ناخن‌ها و دندان‌ها فکر کنین.

دوشاها

در آیورودا برای توضیح پنج عنصر اصلی در جسم و جان انسان از دسته‌بندی‌های مشخصی با نام «دوشا» استفاده می‌شه: واتا، پیتا، و کافا.

دوشای اول واتاست، عناصر خلاء و هوا درونش غلبه دارن. سرد، خشک، سبک، نافذ، خشن و متحرکه. متحرک بودن مهم‌ترین ویژگی این دوشا محسوب می‌شه. تمام عملیات حیاتی بدن با یک سری حرکات برداری همراه هستن. مثلاً به حرکت رو به پایین در پروسه‌ی دفع ادرار، دفع مدفوع، و دفع خون پریود فکر کنین؛ یا به حرکت رفت و برگشتی خون در رگ‌ها، ورود و خروج هوا به شش‌ها، و حرکت مفاصل و ماهیچه‌ها. دوشای واتا، که ریشه‌اش در سانسکریت به معنای حامل، ناقل یا رسانه‌اس، در بدن همچون یک وسیله‌ی نقلیه عمل می‌کنه که مسئولیت عملکردهای حرکتی رو برعهده داره.

پیتا نام دوشای دومه. عناصر آتش و آب درونش غالبن. گرم، تند، تیز، نافذ، روان، و چربه. پیتا مسئول متابولیسم در بدنه و در پروسه‌ی هضم و جذب غذا توسط سلول‌ها نقشی کلیدی ایفا می‌کنه.

کافا نام دوشای سومه. عناصر آب و خاک درونش غالبن. سرد، مرطوب، سنگین، چرب، متراکم و چسبنده‌اس. این دوشا  مسئول رشد و نمو و حفظ رطوبت بدنه؛ عنصر آب موجود در اون اعضای مختلف بدن رو مرطوب نگه می‌داره و مایع بین سلولی رو تامین می‌کنه. عنصر خاک موجود در آن به بدن ساختار و قوام می‌ده، استخوان‌ها و مفاصل رو می‌سازه و ساختاری مستحکم ایجاد می‌کنه.

پراکروتی (یا پراکریتی)  و ویکروتی (یا ویکریتی)

تصور کنین هر دوشا یک بسته یا ظرفه، که درونش یک سری کیفیات،‌ پتانسیل‌ها، قوت‌ها و ضعف‌های فیزیکی و روحی وجود داره. هر انسان ترکیبیه منحصر بفرد از این سه دوشا یا سه بسته؛ چینشی خاص و ویژه از محتویات این سه بسته کیفیات و ویژگی‌ها، جسم و جانش را شکل دادن. به بیان دیگر، هر سه دوشا درون هر یک از ما وجود دارن، اما در شکل‌گیری جسم و جان یک انسان بیشتر از محتویات دوشا یا بسته‌ی واتا استفاده شده، در یکی دیگر از دوشای پیتا، در دیگری از دوشای کافا، و در دیگری از محتویات بسته‌ی چندین دوشا.

پس هر انسان (یاحیوان، یا گیاه و هر چیزی که در طبیعت وجود داره) با ترکیبی منحصربفرد از دوشاها به دنیا میاد که طبع ژنتیکی یا پراکروتی نام داره؛ در آیورودا فرد یاد می‌گیره چجوری سبک زندگی و تغذیه‌ی خودش رو  بر اساس طبعش تنظیم کنه و در این راستا تعادلی پایدار در جسم و جانش ایجاد کنه.

در آیورودا معمولاً هفت تیپ پراکروتی در نظر گرفته می‌شود:

ـ تک دوشایی واتا: میزان دوشای واتا بسیار بیشتر از دوشاهای پیتا و کافاست.

ـ تک دوشایی پیتا: میزان دوشای پیتا بسیار بیشتر از دوشاهای واتا و کافاست.

ـ تک دوشایی کافا: میزان دوشای کافا بسیار بیشتر از دوشاهای واتا و پیتاست.

ـ واتاـ پیتا (یا پیتاـ واتا): میزان دوشاهای واتا و پیتا زیاد است و دوشای کافا کم.

ـ پیتاـ کافا (یا کافاـ پیتا): میزان دوشاهای پیتا و کافا زیاد است و دوشای واتا کم.

ـ واتاـ کافا (یا کافاـ واتا): میزان دوشاهای واتا و کافا زیاد است و دوشای پیتا کم.

ـ واتاـ پیتا ـ کافا (سه‌دوشایی): میزان هر سه دوشا تقریبا برابر است.

هر طبعی بر اساس میزان غلبه‌ی دوشاها می‌تونه ویژگی‌های فیزیکی و روحی خاصی در فرد ایجاد کنه. شما می‌تونین وارد وبسایت آناندا بشین ( www.ananda.ir ) و با پاسخ‌گویی به تست طبع‌شناسی آناندا با پراکروتی یا طبع ژنتیکی خودتون بهتر آشنا بشین. عوامل درونی و بیرونی متعددی بر کم و زیاد شدن دوشاها در جسم و جان انسان تاثیر می‌گذارن؛ تغذیه، سبک زندگی، ساعات خواب و بیداری، فصول، مکان زندگی، افکار، شرایط روحی، سن و غیره. به بیان دیگر، عوامل ذکر شده می‌تونن دوشاها را تغییر بدن، در تعادل نگه دارن یا از تعادل خارج کنن. به ترکیب منحصربفرد دوشاها در زمان حال طبع کنونی یا ویکروتی گفته می‌شه. با ایجاد هماهنگی میان پراکروتی (طبع ژنتیکی) و ویکروتی (طبع کنونی) فرد می‌تونه سلامتی را تجربه کنه. شما می‌توانین با آشنایی بیشتر با دوشاهای غالب در طبع خودتون یاد بگیرین چجوری طبع خودتون رو متعادل کنین و این تعادل رو حفظ کنین.

اگه فرصت داشتین یکم توی بخش منابع آموزشی وبسایت آناندا چرخ بزنین تا با دوشاها و طبع خودتون بیشتر آشنا بشین.

توی پست بعدی براتون در مورد دوشای واتا رابطه‌اش با یوگا می‌نویسم.

پر باشین از سلامتی

لطفاً در زمان بازنشر مطلب که با امید به سلامتی همگان و با مهر تألیف شده است، به نام نویسنده آن «ستاره کیومرثی» اشاره‌کنید.